วิทยานิพนธ์นี้ มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องญาณในปรัชญาอินเดีย ๖ สำนัก  (๒) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องญาณในพุทธปรัชญาเถรวาท (๓) เพื่อวิเคราะห์เปรียบเทียบแนวคิดเรื่องญาณในปรัชญาอินเดีย ๖ สำนัก กับพุทธปรัชญาเถรวาท

จากการศึกษาพบว่าญาณในปรัชญาอินเดีย ๖ สำนัก อันได้แก่  สำนักนยายะ ไวเศษิกะ สางขยะ โยคะ มีมางสา และเวทานตะ การเข้าถึงญาณคือการเข้าใจถึงอัตตาหรือชีวาตมันหรือปุรุษะ และสิ่งสูงสุดอันได้แก่ ปรมาตมัน หรือพรหมัน รู้การทำชีวาตมัน หรือปุรุษะ ให้บริสุทธิ์ เป็นอิสระ เพื่อให้หลุดพ้นจากความทุกข์ทั้งปวง ไม่ต้องมาเวียนว่ายตายเกิดอีกต่อไป ญาณในปรัชญาอินเดีย ๖ สำนัก ให้ความสำคัญกับพระเวทว่าเป็นคัมภีร์สูงสุด การศึกษาพระเวทเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้เกิดความรู้และเป็นองค์ประกอบที่ทำให้เกิดญาณ ซึ่งทั้ง ๖ สำนักยังเชื่อว่าการปฏิบัติตามอัษฎางโยคะ หรือหลักแห่งโยคะ ๘ ประการ  จะทำให้เข้าถึงสมาธิภาวนา อันเป็นส่วนสำคัญของการเกิดปัญญาญาณ อันจะทำให้ชีวาตมัน หรืออัตตา หรือปุรุษะ เป็นอิสระ บริสุทธิ์ สู่ภาวะแห่งโมกษะ  แดนแห่งความสุขอันนิรันดร์

สำหรับญาณในพุทธปรัชญาเถรวาท ญาณ คือ การรู้แจ้งในความจริงของชีวิตที่เรียกว่า อริยสัจมี ๔ ประการ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และมรรค อันนำไปสู่ญาณ ๓  ได้แก่ สัจจญาณ กิจจญาณ และกตญาณ การรู้แจ้งญาณทั้ง ๓ ในอริยสัจ ๔ เกิดเป็น ๑๒ ญาณทัสสนะ อันได้แก่ รอบที่ ๑ ทุกขสัจจญาณ สมุทัยสัจจญาณ นิโรธสัจจญาณ มรรคสัจจญาณ รอบที่ ๒ กิจจญาณในทุกข์ กิจจญาณในสมุทัย กิจจญาณในนิโรธ กิจจญาณในมรรค และรอบที่ ๓ กตญาณในทุกข์ กตญาณในสมุทัย กตญาณในนิโรธ กตญาณในมรรค การรู้แจ้งในญาณทั้ง ๓ นำไปสู่การรู้แจ้งเห็นจริงในไตรลักษณ์ คือ ความเป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ของสรรพสิ่ง ทุกสิ่งมีลักษณะเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป และการทำญาณให้เกิดขึ้นก็ด้วยการดำเนินตามมรรคมีองค์ ๘ และการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา เจริญสติปัฏฐาน ๔ มี กาย เวทนา จิต และธรรม

จากการเปรียบเทียบมีทั้งความเหมือนและความต่าง ญาณในปรัชญาอินเดีย ๖ สำนัก และญาณในพุทธปรัชญาเถรวาท มีความคล้ายกันในเรื่อง การทำลายอวิชชา เพื่อให้พ้นจากทุกข์ หยุดการเวียนว่ายตายเกิด เพื่อบรรลุโมกษะหรือนิพพาน แต่มีความแตกต่างเรื่องความเข้าใจในตัวตน ญาณในปรัชญาอินเดีย ๖ สำนัก เข้าใจว่า อัตตา หรือชีวาตมัน หรือปุรุษะ เป็นอัตตาอันอมตะต้องการทำให้บริสุทธิ์ เป็นอิสระ ส่วนญาณในพุทธปรัชญาเถรวาทเป็นการรู้แจ้งของตัวตนที่เป็นอนัตตา และด้านการทำญาณให้เกิดขึ้นนั้นมีส่วนคล้ายกันในเรื่องของศีลและสมาธิ แต่พุทธปรัชญาเถรวาทยังให้ความสำคัญกับการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาด้วย ซึ่งว่าด้วยการเจริญสติปัฏฐาน ๔ ได้แก่ กาย เวทนา จิต และธรรม

download