วิทยานิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ ๑) การบรรลุธรรมในคัมภีร์พระพุทธศาสนา    เถรวาท ๒) ประวัติการสั่งสมบารมีและการบรรลุธรรมของบัณฑิตสามเณร ๓) วิเคราะห์การบรรลุธรรมของบัณฑิตสามเณรในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง แล้วนำมา เรียบเรียงบรรยายเป็นเชิงพรรณนาเสนอผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบและแก้ไขตามคำแนะนำ      

                จากการศึกษาพบว่า

          ๑. การบรรลุธรรมในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท หมายถึง สำเร็จ หรือถึงจุดหมายในพระพุทธศาสนา ตั้งแต่การเข้าใจธรรมในระดับต้นๆ คือ ระดับโลกิยะ จนถึงเข้าใจเข้าถึงธรรมในระดับมรรคผล คือ ระดับโลกุตตระ ดังนั้น คนที่เข้าสู่กระบวนการฝึกตนแล้ว ย่อมประสบความเป็น      พระอริยบุคคลระดับต่างๆ กันไป กล่าวโดยย่อ คือ พระโสดาบัน พระสกทาคามี พระอนาคามี และ    พระอรหันต์

          ๒. ประวัติการสั่งสมบารมีและการบรรลุธรรมของบัณฑิตสามเณร ได้ทราบว่า เคยเกิดเป็นคนเข็ญใจในสมัยพระกัสสปะพุทธเจ้า วันหนึ่งตนและภรรยาได้ถวายภิกษาแก่พระพุทธเจ้า ทำให้ตนเกิดความปลื้มใจ หลังจากพระพุทธเจ้าฉันเสร็จแล้วทรงทำการอนุโมทนา มหาทุคตะจึงกลายเป็นเศรษฐี ตนถวายทานตลอดอายุ เสียชีวิตไปเกิดในเทวโลก จุติมาปฏิสนธิในครรภ์ของธิดาคนโตในตระกูลอุปัฏฐากพระสารีบุตร เมื่อคลอดมามารดาจึงตั้งชื่อว่า บัณฑิต เมื่อโตได้ ๗ ขวบ จึงขอบรรพชากับพระสารีบุตร เมื่อบวชได้ ๘ วัน ก็บรรลุธรรมเป็นพระอรหันต์เพียงเพราะฟังธรรม ๔ ข้อของพระพุทธเจ้า

          ๓. วิเคราะห์การบรรลุธรรมของบัณฑิตสามเณรในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท ได้ทราบว่า การเจริญวิปสสนาภาวนา มีแนวทางปฏิบัติ ๒ แบบ คือ สมถยานิก การปฏิบัติวิปสสนาโดยอาศัยสมถะเปนพื้นฐาน ทําฌานใหเกิดขึ้นจนมีวสีในองคของฌานทั้ง ๕ คือ วิตก วิจาร ปติ สุข เอกัคคตา เมื่อจิตถอนออกจากฌานแลว จึงพิจารณาดวยหลักวิปสสนาจนเห็นความเปนไตรลักษณของรูปนาม สวนวิปสสนายานิก คือ การปฏิบัติวิปสสนาลวนๆ โดยอาศัยขณิกสมาธิที่มีเฉพาะอยูในอารมณ์ปัจจุบันขณะนั้นๆ เป็นการเจริญปญญาเพื่อเขาไปรูสภาวะของรูปนามตามความเปนจริงจนเกิดวิปสสนาญาณ

Download