บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ เพื่อศึกษาอานาปานสติภาวนาใน
อานาปานัสสติสูตร เพื่อศึกษาสภาวะวิปัสสนาญาณในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท และเพื่อศึกษาสภาวะวิปัสสนาญาณในอานาปานัสสติสูตร การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงเอกสาร โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท ได้แก่ คัมภีร์พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา ปกรณวิเสส หนังสือ ตำรา เอกสารทางวิชาการและรายงานการวิจัยต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง แล้วนำมาเรียบเรียงนำเสนอแบบบรรยายเชิงพรรณนา  ซึ่งสรุปผลการวิจัย มีดังนี้

อานาปานสติภาวนา หมายถึง การฝึกอบรมจิตให้เจริญเพื่อบรรลุธรรมขั้นสูงคือ ศีล สมาธิ และปัญญา เพื่อเป้าหมายสูงสุดคือ ความบริสุทธิ์ของจิต การพัฒนาจิตคือการใช้สติกำหนดดูลมหายใจเข้า-ออก จนจิตเข้าถึงความสงบ ในอานาปานัสสติสูตร พระพุทธเจ้าตรัสอธิบายหลักการเจริญสติโดยการกำหนดรู้ลมหายใจเข้า-ออก ซึ่งประกอบด้วย ๑๖ ระดับ คือ เมื่อหายใจเข้ายาว ผู้ปฏิบัติต้องกำหนดรู้ว่าตนกำลังหายใจเข้ายาว เมื่อหายใจเข้าสั้นก็รู้ว่าตนเองกำลังหายใจเข้าสั้น เมื่อใจออกยาวก็รู้ว่าตนกำลังหายใจออกยาว หายใจออกสั้นก็รู้ตัวเองว่ากำลังหายใจออกสั้น เป็นต้น

          สภาวะวิปัสสนาญาณ คือ ภาวะที่เป็นลักษณะเฉพาะตนของปัญญาที่พิจารณาเห็นสามัญลักษณะของขันธ์ ๕ ตามความเป็นจริงว่า ขันธ์ ๕ นี้ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา และไม่สวยงาม มี ๙ ประการ คือ อุทยัพพยญาณ ภังคญาณ ภยญาณ อาทีนวญาณ นิพพิทาญาณ
มุญจิตุกัมยตาญาณ ปฏิสังขาญาณ สังขารุเปกขาญาณ และอนุโลมญาณ ซึ่งในวิปัสสนาญาณเหล่านี้ เป็นไปตามหลักการพัฒนาปัญญา ในระดับที่ ๓  คือ ปหานปริญญา อันหมายเอาเฉพาะปหาน ๒ ประการแรก คือ  (๑) วิกขัมภนปหาน การละแบบข่มไว้ด้วยอำนาจอุปจารสมาธิและอัปปนาสมาธิ ของสมถยานิกบุคคล (๒)ตทังคปหาน การละด้วยขณิกสมาธิโดยการเจริญสติในอารมณ์ที่เกิดขึ้นในปัจจุบันขณะ ของวิปัสสนายานิกบุคคล

จากการศึกษาพบว่า สภาวะวิปัสสนาญาณในอานาปานัสสติสูตร คือ ปัญญาที่เกิดจากการภาวนา หรือ ภาวนามยปัญญา  ในการใช้สติกำหนดรู้ดูลมหายใจเข้าออก จนวิปัสสนาญาณ ๙ คือ อุทยัพพยญาณ จนถึง อนุโลมญาณเกิดขึ้นเป็นไปตามลำดับ ซึ่งในอานาปานสติภาวนานี้ วิปัสสนาญาณจะเริ่มเกิดขึ้นแก่สมถยานิกบุคคลตั้งแต่ขั้น ๕ เป็นต้นไป และจะสามารถเกิดขึ้นแก่วิปัสสนายานิกบุคคลได้ตั้งแต่ขั้นที่ ๑ เป็นต้นไป แต่ในทางทฤษฏี อานาปานสติขั้นที่ ๑-๔ เป็นสมถะล้วน ขั้นที่ ๕-๑๒ เป็นทั้งสมถะและวิปัสสนา ขั้นที่ ๑๓–๑๖ เป็นวิปัสสนาล้วน

ดาวน์โหลด